گیمیفیکیشن در آموزش چطور به یادگیری بهتر دانش‌آموزان کمک می‌کند؟

گیمیفیکیشن یا بازی‌وارسازی (Gamification) به فرایندی گفته می‌شود که در آن یک کار مشخص را در قالب بازی و دریافت امتیاز از کاربر درخواست می‌کنیم، چه بخواهیم چه نخواهیم، همه‌ی ما به سرگرمی علاقه‌مندیم و اگر کارهایی که از نظرمان سخت می‌آید را در قالب یک بازی یا سرگرمی انجام دهیم، علاوه‌بر انجام موفق آن وظیفه، سرگرم نیز خواهیم شد و خیلی ساده‌تر یک کار را به پایان می‌رسانیم؛ حال به این موضوع فکر کنید که یک آموزش تعاملی سرگرم‌کننده را برای دانش‌آموزان به وجود آوریم تا مطالعه‌ی دروس یا تکالیف خود را با اشتیاق بیشتری دنبال کنند؛ در این مقاله از همکلاسی، قصد داریم کمی بیشتر با مفهوم گیمیفیکیشن در آموزش آشنا شویم و در پایان چند ایده‌ی جالب را در این خصوص با هم بررسی کنیم.

قبل از هر چیز، بد نیست کمی با تاریخچه و نحوه‌ی شکل‌گیری گیمیفیکیشن در آموزش آشنا شویم؛ این واژه، نخستین بار در سال ۲۰۰۲ توسط یک برنامه‌نویس به نام Nik Pelling کشف شد، هر چند احتمالا همه‌ی ما از کودکی و دوران مدرسه‌ی خود با این مفهوم آشنا هستیم؛ کارت‌های امتیازی که از معلم می‌گرفتیم و با جمع شدن آن‌ها می‌توانستیم یک جایزه از مدرسه بگیریم، نوعی از گیمیفیکیشن در آموزش محسوب می‌شدند!

مزایای استفاده از گیمیفیکیشن در آموزش چیست؟

در صورتی که بتوانیم آموزش رایج در مدارس را به شکلی سرگرم‌کننده برای دانش‌آموزان پیاده‌سازی کنیم، بازدهی کلاس‌های درس به طرز قابل توجهی بهبود خواهد داشت، زیرا ذهن انسان به گونه‌ای طراحی شده که در مواجهه با بازی و سرگرمی فریب می‌خورد و ساده‌تر جذب آن‌ها می‌شود، این موضوع نه‌تنها درمورد کودکان، بلکه در خصوص بزرگسالان نیز صادق است؛ به همین دلیل است که استفاده از گیمیفیکیشن در آموزش، نتایجی مشابه یک بازی را رقم خواهد زد، از جمله مزایایی که می‌توان برای استفاده از گیمیفیکیشن در کلاس‌های درس به آن‌ها اشاره کرد، عبارتند از:

• دانش‌آموزان احساس می‌کنند خودشان به شکل مستقل در حال فراگیری درس هستند.
• فرایند یادگیری به شکل دقیق‌تری قابل بررسی و اندازه‌گیری خواهد بود.
• به دلیل تاثیر ذاتی سرگرمی در ذهن، دانش‌آموزان با انگیزه‌ی بیشتری آموزش را دنبال می‌کنند.
• افراد معمولا در محیط‌های سرگرم‌کننده راحت‌ترند و ساده‌تر اشتباهات خود را می‌پذیرند.
• به دلیل درگیر شدن غریزی ذهن با سرگرمی، میزان یادگیری عمیق‌تر و با تمرکز بیشتری انجام می‌شود.
• در این حالت فراگیران فقط محدود به یک برگه‌ی کاغذ نیستند و با ذهن بازتری مفاهیم جدید را می‌پذیرند.
• پس از هر شکست امیدواری بیشتری داشته و برای موفقیت دوباره تلاش می‌کنند (دقیقا مشابه مراحل یک بازی)

علاوه‌بر تمام موارد بالا، یکی از مهم‌ترین مزایای استفاده از گیمیفیکیشن در آموزش، افزایش علاقه و اشتیاق فرد به یادگیری است؛ به نقل از ویکی‌پدیا، گیمیفیکیشن آموزشی رویکردی برای افزایش انگیزه فرد برای یادگیری از طریق مولفه‌های بازی در محیط یادگیری است. هدف از گیمیفیکیشن در آموزش افزایش لذت یادگیری و افزایش اشتیاق فرد برای ادامه مسیر است.

یک نمونه‌ی موفق از گیمیفیکیشن در آموزش

اپلیکیشن آموزش زبان دولینگو (Duolingo) یکی از نمونه‌های موفق آموزش به کمک گیمیفیکیشن است، در این نرم‌افزار به کمک روش‌هایی مثل امتیازدهی، دریافت مدال و مقام در برنامه و پاداش‌های مختلف شما می‌توانید یک زبان جدید را یاد بگیرید.

تفاوت گیمیفیکیشن و یادگیری مبتنی بر بازی

هر چند این دو مفهوم در نگاه اول یکسان هستند و هر دو باعث تعامل بیشتر افراد با مراحل یادگیری می‌شوند، اما تفاوت‌های اندکی باهم دارند؛ گیمیفیکیشن در آموزش در حقیقت به معنای قرار دادن المان‌های بازی در یک فرایند است؛ به عنوان مثال فرض کنید برای هر پاسخ صحیح، چند امتیاز از سیستم دریافت کرده و یک نشان یا مدال می‌گیرید، در چنین حالتی شما درحال انجام یک گیمیفیکیشن هستید؛ اما آموزش مبتنی بر بازی، نوعی از آموزش است که دقیقا مشابه یک بازی طراحی شده و شامل مواردی مثل کارکترهای بازی، سیر داستانی، مراحل رقابتی و… خواهد بود.

چطور برای کلاس درس خود گیمیفیکیشن طراحی کنیم؟

همانطور که بالاتر هم اشاره کردیم، به کارگیری گیمیفیکیشن نقش موثری در یادگیری بهتر دانش‌آموزان ایفا می‌کند، هرچند که امروزه با هوشمندسازی مدارس و استفاده از نرم‌افزارهای مدیریت مدرسه، به سادگی می‌توان چنین ساختاری را پیاده‌سازی کرد، اما اگر به عنوان یک معلم یا مدرس تمایل دارید یک نمونه‌ی کوچک از گیمیفیکیشن در آموزش را در کلاس‌های درس خود پیاده‌سازی کنید، می‌توانید این‌کار را در ۳ گام ساده پیاده‌سازی کنید.

۱. شناسایی دقیق دانش‌آموزان و علایق آن‌ها

قبل از هرچیز باید به خوبی دانش‌آموزان خود را شناسایی کرده و نقاط ضعف و قوت آن‌ها پیدا کنید؛ بیایید این فرایند را در قالب یک سناریو بررسی کنیم؛ فرض کنید وضعیت دانش‌آموزان را بررسی کردید و به این نتیجه رسیدید که در انجام به موقع تکالیف درسی خود با مشکل مواجه‌اند، در حقیقت با انجام این‌کار شما نقطه‌ی درد و مشکل دانش‌آموزان را پیدا کرده‌اید؛ حال باید علایق آن‌ها را شناسایی کنید، بررسی کنید که بچه‌ها بیشتر به چه بازی‌هایی علاقه‌مندند؟ حتی می‌توانید خودتان این موضوع را از آن‌ها بپرسید (در قالب نظرسنجی یا پرسش‌نامه) با این‌کار شما نیاز مخاطبین خود را شناسایی کرده‌اید و این مرحله یکی از مهم‌ترین گام‌های طراحی یک گیمیفیکیشن است.

۲. برای گیمیفیکیشن‌تان یک هدف تعیین کنید

دومین قدم، که اتفاقا به اندازه‌ی گام اول مهم است، تعیین یک هدف برای گیمیفیکیشن آموزشی است، بیاید به سناریوی اول برگردیم؛ فرض کردیم که مشکل دانش‌آموزان انجام ندادن به موقع تکالیف است، در این حالت، هدف ما این است که بچه‌ها تکالیف خود را به موقع و بدون نیاز به پیگیری‌های مداوم تحویل دهند؛ پس باید سعی کنیم روندی را برای دانش‌آموزان در نظر بگیریم که انجام به‌موقع تکلیف، احساس خوشایندی را در آن‌ها به وجود آورد، به عنوان مثال یک تکلیف ریاضی که پاسخ آن، رمز صندوق جایزه‌ی کلاس است.

۳. طراحی سناریو و مراحل انجام بازی

برای اینکه دانش‌آموزان را ترغیب کنید تا انتهای بازی پیش بروند، باید به ازای هر مرحله، یک جایزه برای آن‌ها در نظر بگیرید؛ مثلا می‌توانید این کار را با مدال‌های مختلف برای آن‌ها شبیه‌سازی کنید، به عنوان مثال یک سوال از ۵ بخش تشکیل شده که پاسخ به هر بخش، ۱۰ امتیاز دارد و هنگامی که بچه‌ها به ۵۰ امتیاز برسند، یک مدال ویژه دریافت می‌کنند؛ توجه داشته باشید که لازم نیست این هدیه حتما به شکل فیزیکی باشد، بلکه هدف آن صرفا ایجاد حسی خوشایند در دانش‌آموزان است و ایجاد همین حس باعث می‌شود علاقه‌مند به پیش رفتن در مراحل بازی باشند و گذراندن هر مرحله، برابر است با یادگیری بیشتر یک موضوع!

اگر بخواهیم این بخش را برای سناریوی خودمان (انجام به موقع تکالیف) پیاده‌سازی کنیم، می‌توانیم مدت زمان مشخصی را برای انجام تکلیف در نظر گرفته و از یک قانون ساده پیروی کنیم، هر یک روز تحویل سریع‌تر تکلیف، ۱۰ امتیاز اضافه دارد و در نهایت با رسیدن به حد خاصی از امتیازات، بچه‌ها می‌توانند یک جایزه (یا مدال) از کلاس بگیرند.

به این نکته توجه داشته باشید که یکی از بخش‌های مهم در بازی‌ها (به خصوص بازی‌های کامپیوتری) امکان تکرار بازی در صورت شکست خوردن است، بنابراین شما نیز باید این امکان را به دانش‌آموزان‌تان بدهید که در صورت شکست در یک مرحله، بتوانند آن را جبران کنند، به عنوان مثال در کنار امتیازی که برای تمرین در نظر گرفته‌اید، امتیازی را هم برای انجام مرتب و تمیز تکالیف در نظر بگیرید تا بچه‌ها از روش‌های مختلف سعی در بهبود خود و گرفتن امتیازهای بیشتر کنند.

شما چه تجربه‌ای در خصوص پیاده‌سازی یا استفاده از گیمیفیکیشن دارید؟ آیا تابه‌حال، چنین چیزی را برای دانش‌آموز یا فرزندان خود طراحی کرده‌اید؟ نظرات و تجربیات ارزشمند خود را با ما و سایر کاربران همکلاسی به اشتراک بگذارید.