طرح تعالی مدیریت مدرسه سعی دارد با تکیه بر سند تحول بنیادین و نگاه تعالی بخش، مدرسه محور، مشارکت‌جو و کیفیت‌مدار شرایطی را فراهم آورد که موارد ذیل در مدرسه تحقق یابد:
- شناسایی عوامل تأثیرگذار بر فرآیند یادگیری در مدرسه
- اتخاذ رویکرد برنامه محوری در مدارس
- تعیین اهداف و طراحی برنامه عملیاتی برای مدرسه
- سنجش مستمر عملکرد مدرسه در اجرای طرح عملیاتی
- شناسایی راه‌های بهبود اجرای طرح
- ارتقاء کیفیت مدیریت مدرسه و افزایش بهره‌وری در مدرسه
سند تحول بنیادین مدرسه :
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش با تأیید سند فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلا می‌ایران مصوبه «سند تحول بنیادین آموزش و پرورش» که مشتمل بر ۸ فصل در جلسات متعدد در شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۹۰ به تصویب نهایی رسیده‌است و از آذر ماه سال ۱۳۹۰ لازم الاجرا است.
عرصه تعلیم و تربیت از مهم‌ترین زیر ساخت‌های تعالی همه جانبه کشور و ابزار جدی برای ارتقای سرمایه انسان شایسته کشور در عرصه‌های مختلف است. تعلیم و تربیتی که تحقق بخش حیات طیبه، جامعه عدل جهانی و تمدن اسلا می– ایرانی باشد, نیازمند ترسیم نقشه راهی است که در آن نحوه طی مسیر، منابع و امکانات لازم و تقسیم کار در سطح ملی و الزامات در این مسیر به صورت شفاف و دقیق مشخص شده باشد.
در تهیه سند ملی تحول بنیادین آموزش و پرورش , کوشش شده است تا با الهام گیری از اسناد بالادستی و بهره‌گیری از ارزش‌های بنیادین آنها و توجه به اهداف راهبردی نظام جمهوری اسلا می‌ایران، چشم‌انداز و اهداف تعلیم و تربیت در افق ۱۴۰۴ هجری شمسی تبیین شود؛ که در این افق ترسیم گر ایرانی توسعه یافته، با جایگاه اول اقتصادی – عل می‌و فنآوری در سطح منطقه با هویتی اسلا می– انقلابی و الهام بخش جهان اسلام همراه با تعاملی سازنده و مؤثر در عرصه روابط بین‌المللی است.
(برگرفته از سند تحول بنیادین آموزش و پرورش – آذر ماه ۱۳۹۰)
برنامه درسی ملی :
تحول بنیادین در آموزش و پرورش، تحولی عمیق و ریشه ای است که به تحول در مفاهیم نظری، روندها و فرآیندها، نقش‌ها و کارکردها و رویکردها منجر خواهد شد. در تحول بنیادین نوع نگاه به معلم , کتاب , مدرسه , کلاس درس و به ویژه دانش‌آموزان دگرگون خواهد شد. این نگاه، معلم را در قلّه می‌بیند و همه شرایط و امکانات را برای الگوپذیری و تأسی دانش‌آموز به معلم جهت دستیابی به قله های انسانیت، علم و ادب و اخلاق فراهم می‌آورد. تفکر و تعقل، خلاقیت و نوآوری، بهره مندی از روش های نوین و فنآوری های جدید، ایجاد محیطی بانشاط و شاداب، برپایی مدرسه دوست داشتنی، همه و همه در خدمت تربیت دانش‌آموزان برای دستیابی به مراتبی از حیات طیبه و قرب الهی می‌باشد. تحقق این مهم، نیازمند بازمهندسی نیروی انسانی با محوریت استقرار نظام رتبه‌بندی و نظام جذب و نگه‌داشت معلمان می‌باشد؛ که به لطف الهی در دستور کار قرار دارد.
اینک که سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به مثابه قانون اساسی برای تحولات همه‌جانبه و دراز مدت به تصویب رسیده و در دستور کار وزارت آموزش و پرورش قرار گرفته است، باید تمام زیر نظام‌ها و مؤلفه‌های خرد و کلان نظام تعلیم و تربیت مورد بازخوانی و باز تولید قرارگیرد.
“برنامه درسی ملی” به عنوان یکی از زیر نظام‌های اصلی سند تحول بنیادین و به منزله نقشه جامع یادگیری، زمینه ایجاد تحول همه جانبه، گسترده و عمیق در مفاهیم و محتوای آموزشی را فراهم می‌آورد. رسالت خطیر برنامه درسی ملی فراهم‌آوردن ساز و کارهای مناسب برای طراحی، تدوین، اجرا و ارزشیابی از برنامه‌های درسی در سطوح ملی تا محلی می‌باشد، تا مبتنی بر فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، مفاهیم آموزشی و تربیتی به صورت نظام‌مند و ساختاریافته در اختیار کودکان و نوجوانان قرارگیرد , و محیطی بانشاط و مدرسه‌ای دوست‌داشتنی را به تصویر بکشاند.
(برگرفته از سند برنامه درسی ملی)
به امید روزی که تحولی بنیادین در جهت سازندگی و آبادانی ایران اسلا می‌و بالندگی فرزندان این آب و خاک صورت گیرد
و به امید آنکه تحول بنیادین آغازی برای تحول و پویندگی تما می‌جهانیان باشد.
تعالی مدیریت مدرسه چیست؟
از آن‌جا که هر نهاد یا سازمانی برای رشد و بهبود مستمر، به یک الگو نیازمند است، آموزش و پرورش نیز به عنوان یک نهاد عظیم و اثر گذار در جامعه از این مهم مستثنی نیست و ضرورت اجرای برنامه‌ای که بتواند مسیر تعالی مدیریت را تعریف، تسهیل ، تسریع و دست‌یافتنی کند چند برابر می‌شود . بدین منظور برنامه‌ی (( تعالی مدیریت مدرسه )) با الهام از الگوی تعالی سازمانی به منظور اجرا در سراسر کشور طراحی و تولید گردید .
مدل تعالی ، نوعی ساختار مدیریتی است که با تکیه بر اصول و مفاهیم اساسی و توجه به معیارهای اصلی مدیریت کیفیت جامع و سیستم خودارزیابی موجبات پیشرفت و به‌سازی مدرسه را فراهم می‌سازد .
برنامه تعالی مدیریت مدرسه آموزش و پرورش را به سمت یک سیستم آموزشی مبتنی بر برنامه و عمل ، پاسخ‌گویی بیشتر و توجه به نیازهای جامعه سوق خواهدداد . اجرای دقیق خود ارزیابی و ارزیابی بیرونی بر اساس تعاریف و شاخص‌های تعیین شده، به مدیریت مدرسه فرصت می‌دهد با بهره‌گیری از یک سیستم هوشمند و کار‌آمد شناسایی و به کارگیری مطلوب منابع و ظرفیت‌های موجود ، بهبود مستمر و تعالی فرآیند آموزشی تربیتی مدرسه را ممکن سازد. بدین ترتیب تما می‌فرآیندهای مدیریت در مسیر تحول قرار گرفته و تفکر بهبود مستمر به عنوان یک اصل و ارزش در مدارس نهادینه می‌شود.
تعریف برنامه
برنامه تعالی مدیریت مدرسه سعی دارد با تکیه بر سند تحول بنیادین و نگاهی تعالی بخش، مدرسه محور، مشارکت‌جو و کیفیت مدار ضمن تمرکز بر فرآیندهای مدیریتی شرایطی را فرآهم‌آورد تا کلیه‌ی عوامل موثر در مدیریت مدرسه ضمن شناسایی ظرفیت‌ها و توانایی‌های داخلی و پیرامونی خود ، با اتخاذ رویکرد برنامه‌محوری نسبت به تعیین اهداف و طراحی برنامه‌ی عملیاتی مدرسه اقدام کند و با نگاهی تیزبین و نقاد به صورت مستمر عملکرد مدرسه خود را نسبت به نقشه‌ی راه یا برنامه‌ی عملیاتی و هدف‌های قصدشده بسنجد .
همچنین به منظور جلوگیری از هرگونه اتلاف فرصت ، با تشخیص خطاها و شکاف‌های عملکردی ، راه‌های بهبود را شناسایی کند و با برنامه ریزی مناسب به اجرای راهکارهای بهبود اقدام نماید تا از این طریق کیفیت مدیریت مدرسه را ارتقا بخشیده و افزایش و بهره‌وری را ممکن سازد .
ضرورت اجرای طرح در مدارس
سیمای مدرسه در افق چشم‌انداز ۱۴۰۴ در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش با ویژگی‌های مترقی آن، سیاست‌ها و اولویت‌های ابلاغی وزیر محترم آموزش و پرورش جناب آقای دکتر فانی مبنی بر ارتقای کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس و بهبود مدیریت آموزشگاهی هم چنین ارتقای سطح آگاهی عمو می‌جامعه و شکل‌گیری انتظارات جدید والدین نسبت به ماهیت و کارکردهای مدرسه، ما را از برنامه‌ریزی برای استقرار مدیریت برنامه محور، کیفیت‌مدار و تعالی‌بخش که در شکل‌گیری و هویت‌بخشی به مدارس نقش اساسی ایفا می‌کند ، ناگزیر می‌سازد. برنامه تعالی مدیریت مدرسه در راستای پاسخ‌گویی به این نیاز و ضرورت طراحی شده‌است .
اهداف
- زمینه‌سازی برای دستیابی به استانداردهای آموزشی و مدیریتی در مدارس
- زمینه‌سازی به منظور ارتقای کیفیت آموزشی و پرورشی مدارس
- حرکت به سوی نهادینه سازی نگاه تعالی بخش در فرآیندهای مدیریتی
- ایجاد وفاق سازمانی از طریق توسعه‌ی فرهنگ کارگروهی در مدرسه
- ترویج و تقویت سیستم خودارزیابی در راستای بهبود و تعالی عملکرد مدیریت در مدرسه
- افزایش انگیزه‌ی مدیران و دیگر کارکنان برای بهبود عملکرد
- توسعه و تقویت مشارکت کارکنان ، دانش‌آموزان و اولیا در امر راهبری و مدیریت مدرسه
محور هایو ملاک هایو شاخص های برنامه تعالی مدیریت مدرسه
در تعیین مجموعه‌ی ملاک‌ها و شاخص‌ها برنامه تعالی مدیریت مدرسه و اهداف آن در مدارس مجری برنامه، سعی شده است ضمن توجه به کارکردها و ماموریت‌های مدرسه، ۱۰ محور کلیدی شامل:
- تدوین برنامه عمل
- توسعه‌ی توانمندی‌ها و مشارکت دانش‌آموزان در اداره‌ی مدرسه
- توسعه‌ی مشارکت اولیا و نهادهای اجتماعی در امور مدرسه
- استقرار نظام یاد دهی و یادگیری
- توسعه مشارکت دانش‌آموزان در اداره‌ی مدرسه
- سلامت – تربیت بدنی – پیشگیری و ایمنی
- فعالیت‌های مکمل – فوق برنامه و پرورشی
- برقراری نظام رشدآفرین انگیزشی
- مدیریت امور اجرایی و اداری
- خلاقیت و نوآوری
مورد تأکید و توجه قرار گیرد. که هر کدام از این اهداف، در برنامه تعالی مدیریت مدرسه خود به راهبردهای مختلفی تقسیم می‌گردد ، لذا مدیریت در مدارس تعالی می‌بایست این اهداف را مد نظر داشته باشد و نیز ارزیابی‌ها چه در اول کار و چه بعد از انجام کار به صورت خودارزیابی در ابتدا و با شاخص‌های ارزیابی در پایان کار از روند اجرای طرح تعالی مدیریت مدرسه بهره بگیرد .
- تبیین چشم انداز، رسالت و تدوین برنامه عمل:
مدیران مدارس متعالی (رهبران آموزشی) مأموریت و دورنمای مدرسه خود را با مشارکت مؤثر و هم‌فکری دیگر کارکنان از طریق استراتژی متمرکز براهداف سند تحول بنیادین و منافع ذینفعان (کارکنان، دانش‌آموزان، اولیاء) محقق می‌سازند. این مدارس در تدوین استراتژی از اطلاعات و شواهد موجود در خصوص شرایط فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و…. دانش‌آموزان و همچنین گزارشات پیشرفت تحصیلی – تربیتی آنان به عنوان درون‌دادها به طور گسترده و مناسب استفاده می‌نمایند و ذینفعان را از ارزش‌ها، رسالت‌ها و اهداف مدرسه آگاه می‌سازند. این رهبران آموزشی دستیابی به اهداف را تسهیل می‌کنند و در مقاصد خود ثبات دارند و همواره قادر خواهند بود با ترغیب و تشویق کارکنان خود در محیط مدرسه وفاق سازمانی ایجاد نمایند.
- توسعه‌ی توانمندی‌ها و مشارکت نیروی انسانی:
مدیران مدارس متعالی توان کارکنان خود را در سطوح فردی، تی می‌و سازمانی مدیریت کرده و ارتقا می‌بخشند. آن هایعدالت و برابری را ترویج کرده و کارکنان خود را در امور سازمان مشارکت داده و از این طریق آن هایرا توانمند می‌سازند. در این گونه مدارس، با تعامل مؤثر میان مدیر وکارکنان انگیزه و تعهد سازمانی تقویت شده و کارکنان فعالیت‌های مدرسه را در مسیر بهبود مستمر و تعالی قرار می‌دهند.
- استقرار نظام یاددهی – یادگیری:
در مدارس متعالی تلاش می‌گردد با مشارکت فعال دانش آموزان و بکارگیری روش‌های تدریس مؤثر و منعطف، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین آموزشی و راهبردهای خلاقانه، آنان را در فراگیری روش‌های مسئله‌یابی و حل مسئله، درک و فهم مفاهیم درسی و شناسایی ارتباط معنایی آن مفاهیم با زندگی و هم چنین کاربرد آموخته‌ها در زندگی یاری نمایند.
- توسعه مشارکت دانش آموزان در اداره ی مدرسه:
مدارس متعالی با خلق ظرفیت‌های جدید از طریق مشارکت دانش‌آموزان در تدوین و اجرای برنامه‌های آموزشی و پرورشی، ضمن وسعت‌بخشی به اندیشه دانش‌آموزان، بستر‌های مناسب را برای بروز استعدادها، تقویت حس مسئولیت پذیری و اعتماد به نفس ، تلفیق اندیشه و عمل و نیز زمینه‌های اجتماعی‌شدن و جامعه‌پذیری آنان را فراهم می‌نمایند.
- محور توسعه ی مشارکت اولیاء و نهادهای اجتماعی در امور مدرسه :
مدیران مدارس متعالی به منظور ایجاد زمینه‌های لازم و ظرفیت‌سازی مطلوب تلاش می‌نمایند با مشارکت، هماهنگی و هم‌فکری میان مربیان ، اولیا و نهادهای اجتماعی زمینه‌های تربیت و رشد فکری و اخلاقی دانش‌آموزان را فراهم نمایند.
- محور مدیریت امور اجرایی و اداری:
شناسایی ، بکارگیری بهینه و استفاده‌ی حداکثری از ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل مدرسه، برقراری نظم و ایجاد محیطی آرام و پویا و انجام امور به صورت کارا و اثربخش.
- محور فعالیت‌های مکمل و فوق برنامه :
مدارس متعالی به منظور غنی‌سازی برنامه‌ها و تعمیق یادگیری در دانش‌آموزان ، فعالیت‌های مکمل و فوق برنامه را با توجه به نیازها، استعدادها و علائق دانش‌آموزان پیش‌بینی و اجرا نموده تا ضمن ایجاد فرصت‌هایی برای کسب تجربه دانش‌آموزان در درون و بیرون مدرسه، محیط آموزشی را به محیطی پرنشاط و پویا تبدیل نمایند.
- محوربرقراری نظام رشد آفرین انگیزشی:
مدارس متعالی در طراحی نظام یادگیری خویش، چهارچوب هدفمند و برانگیزاننده‌ی درونی و بیرونی مناسبی را پیش‌بینی و مستقر می‌کنند. در این راستا اجزاء و عناصر انسانی ذی‌نفع اعم از دانش‌آموزان، کارکنان و اولیاء ضمن شناسایی هویت سازمانی، به ارتقاء سطح فکری، علمی و عملی خود می‌اندیشند و در جهت شکوفایی افزون‌تر و رقابت همراه با رفاقت، گام‌های عملی ارزنده‌ای را بر می‌دارند. در این نظام، مدرسه با در نظر گرفتن مکانیزم‌های تشویق و ترغیب درونی و بیرونی رشد انگیزشی ذینفعان را عالمانه مورد هدف قرار می‌دهد.
فرایند ارزیابی بر اساس چهارچوب معرفی شد:
چهارچوب اصلی مجموعه‌ی حاضر شامل ۸ محور و ملاک‌های مورد ارزیابی از فرایند فعالیت‌های کیفی انجام شده در مدرسه می‌باشد. با توجه به ضریب اهمیت هریک از ملاک‌ها امتیاز آن تعیین و بر اساس تعداد بندهای ملاک‌ها، امتیاز نهایی هر محور تعیین شده است . (به طور مثال در محور نمون برگ شماره ۱ ملاک ها در ۷ بند تبیین شده‌اند و امتیاز نهایی این محور دارای ۷۰ بند می‌باشد در صورتی که محور شماره ۳ با داشتن تعداد ۱۰ بند ارزیابی دارای ۱۰۰ امتیاز می‌باشد) لازم به ذکر است سقف امتیاز در هر بند ۱۰ امتیاز در نظر گرفته شده‌است که پس از محاسبه امتیاز دریافتی در هر بند ، درجه ارزشیابی مدرسه در آن ملاک تعیین و در پایان هر محور نیز درجه ارزشیابی مدرسه در آن محور تعیین می‌گردد و پس از اتمام و ارزیابی تمامی محورها و محاسبه‌ی میانگین امتیازات دریافتی از سوی داوران میزان موفقیت و عنوان کسب شده از سوی مدرسه اعلام می‌گردد.
- پیشنهادات راهبردی
۱. در مدرسه کمیته‌ی مدیریت کیفیت را تشکیل دهید وسعی نمایید مدیر مدرسه خود شخصا، مدیریت و رهبری این کمیته را به عهده گیرد وضمن استفاده از همه‌ی معلمان و دانش‌آموزان در برنامه ریزی، فرایند نتایج را مرتباً ارزیابی نماید.
۲. مدیر مدرسه ضمن توجه جدی به مدیریت روابط انسانی در اداره‌ی مدرسه، سبک مدیریتی خود را بر پایه‌ی مشارکت قرار دهد تا از این طریق در قلب و روح کارکنان و دانش آموزان نفوذ نماید .
۳. مدیر مدرسه می بایست با مشاهده و بازدید از کارها و تجارب موفق سایر مدیران بر تجارب خود بیفزاید و طرح‌ها و الگوهای مناسب مدیران موفق را شناسایی و پس از مطالعه و ارزیابی با توجه به شرایط مدرسه خود بعد از تغییرات لازم اجرا نماید .
۴. کیفیت بخشی مدرسه، مستلزم تنظیم اهدافی مشخص است که باید در راستای اهداف وزارت آموزش وپرورش (مصوب شورای عالی آموزش و پرورش ) باشد لذا اهداف وزارت آموزش وپرورش بسیار کلی است ومدیران باید برحسب دوره تحصیلی و با نگاه به اهداف کلی، اهداف اختصاصی و تفصیلی و قابل دستیابی را تدوین کنند .
۵. برای آموزش کارکنان مدرسه و آشنایی آنها با مدیریت کیفیت دوره‌های آموزشی لازم برگزار شود و برای کسانی که در این زمینه پیشقدم هستند و تلاش می‌کنند جوایزی در نظر گرفته شود .
۶. باید کارها و فعالیت‌های خوب و طرح‌های ارزنده مدرسه درجلسه‌ای به افراد وگروه‌های ذی‌ربط ارائه گردد تا از این طریق دیگران با تجارب و اندیشه‌های دیگران آشنا شوند .
۷. برای ارائه تجارب و اندیشه های نو و پیشنهادهای مفید می‌توان از وسایلی نظیر اسلاید، فیلم، گراف، ویدئو، پروژکتور و… استفاده نمود .
۸. کار گروهی را به معلمان آموزش دهید برخوردی باز داشته باشید و جلسات بحث‌های نظری تشکیل دهید سعی کنید تا از مزایای کار گروهی بهره‌مند شوید و به جای پاداش دادن به عملکردهای فردی به عملکردهای گروهی پاداش دهید.
۹. شوراهای مدرسه و تشکلات دانش‌آموزی را تشکیل دهید و با واگذاری مسؤلیت‌های مختلف حتی اداره مدرسه و کلاس به دانش‌آموزان زمینه پرورش حرفه‌ای آنها را فراهم کنید.
۱۰. مدیر مدرسه می‌بایست به معلمان و کارکنان مدرسه برای رفتار درست آنها پاداش دهد این کار باعث می‌شود تا نتایج مثبت بیشتر شود همچنین باید به کارهای برجسته به خلاقیت‌های کاربردی، به ساده کردن کار، به کیفیت کار، به کارهای تیمی و نهایتاً به کسانی که رفتار مؤثر دارند پاداش داد این پاداش می‌تواند هم مادی و هم معنوی باشد .
11. معلمان می‌بایست در بهبود فرایند یاددهی – یادگیری فعالیت‌های آموزشی مدرسه و ارتقای شایستگی‌های حرفه‌ای معلمان از پژوهش مشارکتی که یکی از اثربخش‌ترین نوع پژوهش در حین عمل می‌باشد استفاده نمایند برای اینکار لازم است آموزش‌های لازم را به معلمان ارائه داد .
۱۲. مدیر مدرسه باید به همان اندازه که به زیردستان (معلمان و کارکنان مدرسه) آزادی عمل می‌دهد به همان اندازه هم اقتدار خود را به کار گیرد و نظارت لازم را بر کار آنها داشته باشد .
۱۳. مدیر مدرسه به کارکنان و معلمان اجازه دهد تا در حوزه محدودیت‌های تعیین شده توسط او تصمیم‌گیری و انجام وظیفه نمایند .
۱۴. مدیران باید به جای سخت کار کردن، کاغذ بازی و بوروکراسی اداری به زیبا کردن، وهمچنین درست و نرم و روان کار کردن بپردازند .
۱۵. مدیران باید از پیش‌داوری در مورد معلمان، کارکنان و دانش‌آموزان اجتناب نموده و به کسی برچسب نزنند و طوری رفتار کنند تا همه افراد در کارها و حل مشکلات همدیگر را یاری کنند .
۱۶. در مدارس کیفیت جامع مدیر باید تلاش کند خود رهبر آموزشی باشد و هم مهارت‌های رهبری را به معلمان خود بیاموزد .
