مدارس متاورسی: آیا آینده روشنی برای این مدارس می‌توان در نظر گرفت؟ 

متاورس پتانسیل‌های زیادی دارد، اما آیا این فناوری جدید در آموزش و برای مدارس نیز مفید است؟ مربیان و مسئولان آموزش و پرورش با سیستم‌های قدیمی دست و پنجه نرم می‌کنند. آیا ممکن است متاورس بتواند مزایایی را برای این افراد بدون نیاز به ارتقاء سیستم و صرف هزینه برای انجام این کار ارائه دهد؟ 

در حال حاضر، علاوه بر هزینه، وزن و پیچیدگی این ابزارها، سهولت استفاده و راه اندازی آنها برای کاربران در طیف گسترده‌ای از برنامه‌ها نگران کننده است. اما در نهایت، سیستم‌های واقعیت مجازی سبک‌تر، استفاده آسان‌تر و در درک حرکات دست و سر بهتر و قدرتمندتر خواهند بود. در آینده، استفاده از فناوری Metaverse نه تنها آسان‌تر می‌شود، بلکه برای تعداد بیشتری از مدارس نیز قابل دسترسی خواهد بود. کاربردهای خاص واقعیت مجازی باورنکردنی است و مزایای زیادی برای مؤسسات آموزشی دارد.

متاورس چه زمانی مطرح شد؟ 

در سال ۱۹۹۲، نویسنده‌ای به نام نیل استیونسون رمانی به نام Snowcrush نوشت. این رمان داستان یک هکر جوان به نام Hero را روایت می‌کند که برای مبارزه با دشمنان به دنیایی برتر می‌رود.

این دنیای برتر Metaverse نامیده می‌شود. متاورس مکانی بود که شخصیت‌های رمان با زدن عینک مخصوص و تجربه تجارت، مسافرت یا فعالیت‌های دیگر وارد آن می‌شدند. پس از داستان استیونسون، اصطلاح “آواتار” در داستان به کار رفت. این مفهوم بر این اساس فیلم آواتار در سال ۲۰۰۹ به کارگردانی جیمز کامرون ساخته شد. فیلم دیگری به نام Ready Player One در سال ۲۰۱۸ به کارگردانی استیون اسپیلبرگ و با بازی آواتار ساخته شد.

اصطلاح آواتار اولین بار توسط ریچارد گاریوت برای یک گیمر کامپیوتری استفاده شد. او شخصیت کامل انسانی و ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری او را به این بازیکن بخشید.

متاورس یا ” Metaverse ” نظریه‌ای در مورد یک فناوری جدید در آینده است. متاورس از ترکیب دو کلمه “meta”به معنای “فراتر” و “universe”به معنای “جهان” ایجاد شده است. بنابراین متاورس را می‌توان جهان برتر یا فراتر از جهان تعریف کرد.

Metaverse فضایی سه بعدی است که یک دنیای کاملا دیجیتالی را با دنیای فیزیکی ترکیب می‌کند. در این دنیا، مردم به هر چیزی که نیاز دارند دسترسی خواهند داشت. در واقع متاورس رابط بین دنیای فیزیکی و زندگی دیجیتال، دنیای آواتارها و نسل بعدی اینترنت است.

متاورس در آموزش و پرورش

مارک زاکربرگ سال ۲۰۲۱ گامی طلایی به سمت متاورس برداشت. او شرکتی را معرفی کرد که ماموریت آن به اشتراک گذاری جهان‌های دیجیتال سه بعدی است که در آن تجربه کاربر فراگیر و واقعی خواهد بود.

ویدیوهای مربوط به این فناوری انتظاراتی را افزایش می‌دهد که ممکن است تا چند سال برآورده نشود. اما در این میان، مربیان و معلمان در مقیاس جهانی در تلاش هستند تا با استفاده از متاورس، خلأهای موجود در آموزش و پرورش دانش آموزان را پر کنند و دانش آنها را گسترش دهند.

در دوران شیوع ویروس کرونا، مشکلاتی در حوزه آموزش به وجود آمد. دانشگاه‌ها با کاهش ثبت نام مواجه شدند و زمان لازم برای تأمین بودجه و اطلاعات برای ارزیابی و آموزش کارکنان موجود خود در مورد ابزارهای فناوری را نداشتند.

متاورس با دسترسی بیشتر به محتوای آموزشی، کاهش هزینه‌های آموزشی، کاهش حجم کاری، افزایش مشارکت، بهبود نتایج آموزشی و حتی کاهش نرخ ترک تحصیل، تأثیر خود را در آموزش نشان می‌دهد. همچنین متاورس می‌تواند مفهوم دانشگاه‌های آنلاین را گسترش داده و دسترسی نامحدود و گواهی‌های دیجیتال معتبر را که با برنامه‌های درسی و الزامات دانشگاهی مناطق مختلف سازگار است، در اختیار دانشجویان قرار دهد و دانشگاه‌های بزرگ دنیا این مدارک را معتبر می‌دانند.

متاورس و معماری مدرسه

با شیوع کرونا، آموزش مجازی شد و ساختمان مدارس بلااستفاده ماند. در آینده نزدیک، حتی پس از کرونا، با توسعه متاورس و استفاده از آن در آموزش، نیاز به مدارسی با معماری فعلی از بین خواهد رفت.

مدارس آینده به صورت هیبریدی یا Hybrid خواهند بود. یعنی مدارسی متشکل از کلاس‌های مجازی متاورس و کلاس‌های سنتی حضوری! معماری مدارس فعلی در خدمت آموزش سنتی و حضور فیزیکی دانش آموزان است. با متاورس، دانش‌آموزان می‌توانند هر هفته برای مدت کوتاهی برای برخی فعالیت‌های خاص به مدرسه بروند. آزمایشگاه، کارگاه، کتابخانه، حیاط مدرسه و کلاس‌های سنتی با متاورس دگرگون می‌شود.

مدارس Metaverse با استفاده از معماری‌های سه بعدی و مجازی جدید ساخته شده‌اند. خرید و فروش مدارس متاورس با امکانات و تجهیزات و محتوای مجازی بعید نیست. معماران مدارس متاورسی از خلاقیت و ابتکار خود استفاده کرده و دنیای جدیدی از آموزش را خلق خواهند کرد.

متاورس و مدیریت مدرسه

مدیریت مدرسه کلاسیک برای مدارس حضوری است. مدرسه‌ای با طیف وسیعی از دانش آموزان و معلمان، و همچنین رهبران و خدمات، که حداقل پنج روز در هفته بر اساس برنامه‌های مشخص در مدرسه حضور دارند.

مدیران فعلی برای چنین مدارسی آموزش دیده‌اند. کیمبل وایلز، نویسنده کتاب مدیریت و رهبری آموزشی، می‌گوید: نقش مدیر یا رهبر آموزشی حمایت، توانمندسازی، کمک، حمایت و در نتیجه همکاری با کارکنان است، نه فرماندهی و کنترل رهبری.

تغییر مدیریت مدرسه با رویکردهای جدید، نقش مدیر مدرسه را پیچیده تر و فراگیرتر می‌کند. در مدرسه سنتی، مدیر محدود به فضای فیزیکی مدرسه است، با ارتباطات محدود در اطراف مدرسه! در مدرسه هیبریدی جدید نقش و جایگاه مدیر تغییر می‌کند. جغرافیای مدرسه تا خانه‌های دانش آموزان و معلمان گسترش می‌یابد. در آینده، شاگردان و همکاران مدیر ممکن است از شهرها یا حتی کشورهای دیگر بیایند. مدارس جدید را نمی‌توان با استفاده از روش‌های سنتی مدیریت مدرسه اداره کرد. مدارس مدرن به مدیران مبتکر، خلاق، انعطاف پذیر، حرفه‌ای و آگاه نیاز دارند.

تعریف مدیریت آموزشی و رهبری در حال تغییر است: مدیریت و رهبری در متاورس عبارت است از دانش و مهارت و به کارگیری اصول آموزشی با همکاری معلمان، کارکنان، دانش آموزان، والدین و متخصصان فناوری اطلاعات برای دستیابی به اهداف دائمی در حال تغییر در مدارس بدون توجه به زمان.

متاورس و معلم مدرسه

در مدرسه متاورسی نقش معلم تلفیقی از آموزش حضوری و آموزش مجازی خواهد بود. معلمان مانند گذشته دروس را در مدرسه تدریس نمی‌کنند و روش‌های تدریس تغییر خواهند کرد. در این مدارس کتاب‌های درسی و محتوای آموزشی دگرگون می‌شوند. آزمایش‌ها بیشتر شبیه‌سازی می‌شوند و مواد آموزشی جدید راه خود را به بخش آموزشی پیدا می‌کنند. نقش معلم به جای تعلیم، هدایت و رهبری خواهد بود. محتوای جدید در قالب فیلم‌های سه بعدی در دسترس خواهد بود و معلم در قالب آواتار با دانش آموزان وارد کلاس و محیط‌های مجازی می‌شود.

زمان و مکان آموزش محدود نیست. معلمان می‌توانند به صورت مجازی یا در حضور یک آواتار از هر کجای دنیا تدریس کنند. وسایل مورد نیاز معلم از گچ و تخته سیاه به عینک سه بعدی و هنر و مهارت استفاده از محتوای مجازی تغییر می‌کند.

روش‌های تدریس در این مدارس بسیار انعطاف پذیر و پیچیده می‌شوند. کلاس‌ها مختلط و ترکیبی از نژادها، ملیت‌ها، مذاهب و فرهنگ‌های مختلف خواهد بود. همانطور که متاورس گسترش می‌یابد، مکاتب متاورس توسعه پیدا می‌کنند. در این مدارس، معلمان به مهارت‌هایی مانند «تسلط بر زبان زنده، مهارت در فناوری اطلاعات، مهارت‌های ارتباطی، مهارت‌های تولید محتوا، مدیریت فرهنگی، روانشناسی آموزشی و اجتماعی» نیاز دارند.

متاورس و برنامه درسی

در قرن بیستم با توسعه صنعت، گسترش شهرها و ایجاد کارخانه‌ها و توسعه سازمان‌های اداری، مدارسی با موضوعات آموزشی خاص آن زمان برای آموزش کارگران برای کار در کارخانه‌ها و سازمان‌ها تأسیس شد. فارغ‌التحصیلان این مدارس جذب شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی و خصوصی شدند. با ورود فن آوری‌های جدید و تغییرات گسترده در امور اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و صنعتی، همه بخش‌ها دستخوش تحولات شگرفی شده‌اند. مدارس نتوانستند خود را با این تغییرات وفق دهند و عقب ماندند. فارغ التحصیلان در بازار کار جدید منفعل شدند. مضامین تمام دروس قرن بیستم کارایی خود را برای قرن بیست و یکم از دست دادند و آموزش‌های غیررسمی و نوآورانه در شرکت‌ها، سازمان‌ها و مؤسسات گسترش یافت.

با توسعه اینترنت و مجازی سازی بسیاری از مسائل آموزشی، اقتصادی و سازمانی، شکاف بین بازار کار و مدارس بیشتر شده است و متخصصان آموزش و پرورش و شاغلین توانایی سازگاری با تغییرات را از دست داده‌اند.

با فراگیری سازمان‌ها و ارتباطات اجتماعی و اقتصادی، این شکاف روز به روز عمیق‌تر خواهد شد. مقاومت بخش آموزش در برابر تغییر و برخورد با فلسفه‌های آموزشی قدیمی و منسوخ، این حرکت شتابان را متوقف یا کند نخواهد کرد. تغییر در سرفصل‌های درسی و موضوعی، و همچنین تجدید نظر در تمرکز کتاب و انعطاف‌پذیری در حضور دانش‌آموزان به شکل کلاسیک در آینده اجتناب‌ناپذیر است.

دانش آموزان دیگر نیازی به حضور فیزیکی در مدرسه به مدت ۱۲ سال ندارند. موضوعاتی که قبلاً در یک سال تحصیلی تدریس می‌شدند، اکنون می‌توانند در یک هفته با فناوری جدید تدریس شوند. مدرسه متاورسی برنامه درسی و عناوین دروس و بسیاری از شیوه‌های گذشته را حذف می‌کند.

متاورس و صنایع آموزش

اگر از مدارس دیدن کنید، گورستانی با وسایل آموزشی خواهید دید. بسیاری از این دستگاه‌ها عملکرد خود را از دست داده‌اند. کامپیوترهای قدیمی، نورافکن (پروژکتور)، تجهیزات آزمایشگاهی، بردهای هوشمند، ماشین تراش و جوشکاری هنرستان، بسته‌های آموزشی و … همگی منسوخ شده‌اند.

صنعت آموزش جدید در دنیای شبیه‌سازی‌ها، شبیه‌سازها، اپلیکیشن‌ها، شبکه‌های اجتماعی، آواتارها، جهان‌های مجازی سه‌بعدی، عینک‌های سه‌بعدی، نرم‌افزارهای آموزشی شگفت‌انگیز و غیره خود را نشان خواهد داد.

بیش از ۷۰ درصد آموزش خلبانان برای پرواز با هواپیما توسط شبیه سازها انجام می‌شود. آموزش در دنیای مجازی واقعی خواهد شد. در این آموزش خلبانان بقیه آموزش‌ها را در هواپیماهای واقعی انجام می‌دهند. به این ترتیب آنها کنترل و شایستگی بیشتری خواهند داشت و زمان آموزش کوتاهتر می‌شود.

معلم و دانش آموزان با استفاده از عینک‌های سه بعدی به صورت مجازی وارد بدن انسان می‌شوند و بدن از جمله مغز، قلب، کلیه‌ها، معده، سیستم گردش خون و سیستم عصبی را بررسی می‌کنند و با آن آشنا می‌شوند. شما به دنیای سلول‌ها می‌روید و از طریق جریان خون به همه اندام‌ها و بافت‌ها می‌رسید.

دانش آموزان همراه با معلمان از طریق منظومه شمسی و کهکشان‌ها سفر می‌کنند. شما شبح‌های سه بعدی را از نزدیک لمس خواهید کرد. در اعماق دریا شنا می‌آموزند و با شگفتی‌های خلقت آشنا می‌شوند. شما به گذشته سفر خواهید کرد، از تخت جمشید و مراکز تاریخی، تفریحی، علمی و طبیعی جهان دیدن کرده و در مورد آنها آموزش می‌بینید. دنیای پیچیده ریاضیات و هندسه را بهتر درک کرده و به مناطق جغرافیایی سفر خواهید کرد. شما در برف قطب شمال و در صحرای لوت پیاده روی خواهید کرد.

محیط‌های یادگیری فراگیر فرصت‌هایی را برای توسعه مهارت‌ها و یادگیری ایجاد می‌کند.Metaverse  ارائه دهنده پیشرو در محتوای با کیفیت بالا، تعاملی و همه‌جانبه با استفاده از راه حل‌های الکترونیکی دیجیتال در طیف گسترده‌ای از موضوعات و مهارت‌ها است.

یکی دیگر از شرکت‌های Metaverse در زمینه آموزش با هدف «ایجاد اکوسیستم مرکز تحقیقات مجازی با تیم‌های مایکروسافت» و «چگونه از شبیه‌سازی‌های دیجیتال برای آماده‌سازی دانش‌آموزان برای مشاغل آینده استفاده کنیم» در راه است. این شرکت معتقد است باید: «تکنولوژی را با آغوش باز در آغوش بگیرید» 

برای بهتر شدن آینده متاوری در مدارس چه موانعی را باید پشت سر بگذاریم؟ 

واقعیت مجازی و فراگیر فرصت‌های زیادی را در اختیار ما قرار می‌دهد، اما استفاده از این فناوری موانعی دارد، به خصوص از نظر هزینه و سهولت استفاده. این فناوری‌ها بسیار گران هستند و هزینه‌های قابل توجهی برتی نرم‌افزار واقعیت مجازی، هدست‌ها و عینک‌ها برای موسسات با بودجه محدود به همراه دارند.

همچنین این ابزارها سنگین هستند و باعث بیماری‌های حرکتی در بسیاری از کاربران می‌شوند. بعید است که دانش آموزان این ابزارها را در خانه داشته باشند و استفاده از این ابزارها دانش آموز را به تکالیف مدرسه محدود می‌کند و این محدودیت سودمندی سیستم‌های شبیه سازی را برای یادگیری تکمیلی و مستقل کاهش می‌دهد.

علاوه بر هزینه، وزن و پیچیدگی این ابزارها، سهولت استفاده و استقرار آنها یکی از دغدغه‌های کاربران در طیف وسیعی از کاربردها است. مدیریت و نگهداری چندین هدست واقعیت مجازی کار آسانی نیست، حتی اگر فقط لازم باشد آنها را همیشه شارژ نگه دارید و دستورالعمل‌ها و تنظیمات جداگانه را برای هر دستگاه اعمال کنید.

اما در نهایت، سیستم‌های واقعیت مجازی سبک‌تر، آسان‌تر می‌شوند و روش‌های درک حرکات دست و سر برای افزایش حساسیت آن‌ها بهتر و قوی‌تر خواهد شد. حتی در چند سال آینده، این هدست‌ها ممکن است به قیمت زیر ۱۰۰ دلار هم برسند. شاید کاهش هزینه‌های ورودی به دلیل تأثیر برندهای فعلی گوشی‌های هوشمند بر قیمت آنها تأثیر بگذارد.

اگر موسسات آموزشی منابع مالی لازم برای خرید هدست واقعیت مجازی را داشته باشند و بتوانند آزمایشگاه‌های شبیه‌سازی را برای فراگیران فراهم کنند، آن فراگیران می‌توانند در سناریوها و داستان‌های دنیای واقعی تعامل و همکاری داشته باشند و اگر این ابزارها وجود نداشتند، چنین همکاری و تعاملی یک امر مهم خواهد بود. 

این نوع آموزش مداوم برای مراکزی در نظر گرفته شده است که می‌توانند با آموزش همدلی، تصمیم‌گیری و سایر مهارت‌های مهم اجتماعی، به عنوان مثال، به پرستاران یا کارکنان مراقبت‌های بهداشتی یا مدیران و رهبران، ارزش قابل توجهی را بیفزایند.

اما هدست‌های واقعیت مجازی تنها راه دسترسی به فضاهای سه بعدی شبیه سازی شده در Metaverse نیستند و احتمالاً این راه حل در دراز مدت کنار گذاشته خواهد شد. اکنون ابزارهایی وجود دارند که به عنوان پلی بین سیستم‌های سنتی و سیستم‌های متاورس ایده‌آل عمل می‌کنند و به کاربران این امکان را می‌دهند تا تجربه‌ای همه‌جانبه و غنی از دنیای شبیه‌سازی شده را روی دسکتاپ، لپ‌تاپ، تبلت یا تلفن همراه معمولی خود ارائه دهند.

این شبیه‌سازی‌های سه‌بعدی در محیط‌های دو بعدی و از طریق ابزارهای موجود در همه مدارس و در دسترس همه دانش‌آموزان به شما این امکان را می‌دهد که رویدادهای تاریخی را بازآفرینی کنید، عناصر هندسی را نشان دهید، آزمایش‌های فیزیک انجام دهید، سیارات را مطالعه کنید و یک آزمایشگاه شیمی مقرون‌به‌صرفه و ایمن بسازید.

حتی نیل استفنسون، که برای اولین بار در سال ۱۹۹۹ واژه متاورس را در رمان سقوط برفی خود ابداع کرد، تشخیص می‌دهد که سخت افزار مبتنی بر واقعیت مجازی ضروری نیست. او اخیراً در توییتی نوشت: «به لطف ظهور پلتفرم‌های بازی‌های ویدیویی مانند Minecraft، میلیون‌ها نفر در حال حاضر مشکلی در مسیریابی فضاهای سه بعدی روی صفحه‌نمایش دو بعدی ندارند و می‌توانند به راحتی این کار را انجام دهند».

او پیش‌بینی می‌کند که بسیاری از محتوای Metaverse برای صفحه‌های دو بعدی که در آینده در بازار وجود دارند، توسعه داده می‌شود. البته هنوز امکان پرورش هدست‌های مقرون به صرفه در آینده وجود دارد.

در مورد استفاده از متاورس در آموزش تجدید نظر کنید

قبل از استفاده از Metaverse، مربیان و رهبران آموزشی باید از خود سؤالاتی بپرسند تا اطمینان حاصل کنند که سرمایه گذاری در شبیه سازی‌های همه جانبه در آموزش کار درستی است. شما باید سوالات زیر را از خود بپرسید: 

کدام خلاهای آموزشی را با این کار پر می‌کنید؟ 

سخت ترین، پرهزینه ترین و خطرناک‌ترین دروس در رشته تحصیلی شما کدامند؟ موضوعات چالش برانگیز برای دانش آموزان چیست؟ کدام موضوعات برای اثربخشی به زمان بیشتری نیاز دارند؟ مجازی سازی این تجربیات و ساخت شبیه سازهایی مانند Metaverse می‌تواند در این بخش‌های آموزشی مفید و مقرون به صرفه باشد.

مزایای متاورس برای دانش آموزان چیست؟ 

فضاهای یادگیری مجازی به طرق مختلف برای دانش آموزان مفید هستند. دانش آموزانی که با یک مفهوم خاص به چالش کشیده می‌شوند، اغلب می‌توانند بهتر از سایر دانش أموزان در محیط‌های شبیه سازی شده و بازی مانند یاد بگیرند.

ابزارهایی که کارآموزان را تجزیه و تحلیل می‌کنند و نصب آنها به زمان و فعالیت‌های مختلف نیاز دارد، باعث حواس پرتی می‌شوند. به عنوان مثال، راه اندازی یک کنترلر واقعیت مجازی برای یک آزمایش کوتاه می‌تواند کل کلاس را به مدت ۱۰ دقیقه مشغول کند و موضوع برای همه گیج کننده‌تر می‌شود.

چه سخت افزاری مورد نیاز است؟ 

فناوری واقعیت مجازی نیازمند محاسبات گسترده است. با این حال، شبیه‌سازهای سه‌بعدی و همه‌جانبه را می‌توان برای کار بر روی دستگاه‌های ضعیف‌تر بهینه کرد تا طیف وسیع‌تری از دانش آموزان را تحت پوشش قرار داده و به آنها دسترسی برابر به این امکانات را نیز بدهد. این شبیه سازی‌ها باید به راحتی نصب و اجرا شوند و با کل سیستمی که فراگیران، مربیان و موسسات آموزشی در حال حاضر از آن استفاده می‌کنند، سازگار باشد.

چه نوع حمایتی مورد نیاز است؟ 

معلمان و مربیان به دلیل مسئولیت‌های آموزشی خود زمان کمی برای انطباق با این فناوری‌ها دارند. هرچه استفاده از این سیستم‌ها ساده‌تر و استانداردتر باشد، تجربه مجازی زبان آموزان و معلمان بهتر خواهد بود. شبیه سازی مبتنی بر مرورگر به نصب و فناوری اطلاعات نیاز دارد. علاوه بر این، پلت فرم‌های شبیه سازی باید با سیستم‌های مدیریت آموزشی فعلی سازگار باشند.

توصیه نهایی در مورد استفاده از متاورس در آموزش و پرورش

کارشناسان به مقامات آموزش و پرورش و حتی دولت‌ها توصیه می‌کنند که از ابتکارات شرکت‌های پیشرو برای ایجاد زیرساخت برای مدارس مجازی و استفاده از متاورس برای دسترسی بهتر الگوبرداری کنند. اما باید این ایده‌ها را بررسی کرده و با توجه به هدف خاص هر مجموعه از آنها استفاده کنید. تمرکز شما باید بر روی امکان دسترسی برابر باشد، نه ارائه ابزارهای گران قیمت. مدارسی که می‌توانند فناوری Metaverse را به روشی مقرون به صرفه به فراگیران خود در طول زمان ارائه دهند، نسبت به سازمان‌هایی که می‌خواهند گام‌های بزرگ، ناگهانی و اساسی بردارند، در این زمینه موفق‌تر خواهند بود.

مربیان و معلمان در سراسر جهان در تلاش هستند تا از متاورس برای پر کردن خلاءهای آموزشی و تربیتی دانش آموزان و گسترش دانش آنها استفاده کنند. متاورس با دسترسی بیشتر به محتوای آموزشی، کاهش هزینه‌های آموزشی، کاهش حجم کاری، افزایش مشارکت، بهبود نتایج آموزشی و حتی کاهش نرخ ترک تحصیل، تأثیر خود را در آموزش نشان می‌دهد.

همچنین متاورس می‌تواند مفهوم دانشگاه‌های آنلاین را گسترش دهد و دسترسی نامحدود و گواهی‌های دیجیتال معتبر را که با برنامه‌های درسی و الزامات دانشگاهی مناطق مختلف سازگار است، در اختیار دانشجویان قرار دهد و دانشگاه‌های بزرگ دنیا این مدارک را معتبر می‌دانند.