روش‌‌های آموزش نظم به دانش آموزان

آموزش نظم به دانش آموزان موضوع مهمی در یادگیری و پیشرفت آنهاست و به دانش آموزان در طول تحصیل کمک شایانی می‌کند. آموزش نظم به دانش آموزان بسیار مهم است. کودکی که تا امروز از هیچ قاعده‌ای برای نظم استفاده نکرده است، باید مشمول مقررات انضباط مدرسه شده و قطعاً این آموزش نباید به یکباره و در زمان کوتاه انجام شود. کودک هر چقدر هم که باهوش باشد، برای پذیرش نظم در زندگی خود به زمان و فرصت نیاز دارد. در ادامه روش‌های آموزش نظم به دانش آموزان را به طور کامل توضیح می‌دهیم. ضمن اینکه اگر یک مدیر یا معاون مدرسه هستید، به کمک نرم افزار مدیریت مدارس همکلاسی، می‌توانید امور مرتبط با مدرسه‌ی خود را خیلی دقیق‌تر و البته منظم‌تر پیگیری کنید.

نکات مهم در آموزش نظم و انضباط به دانش آموزان

در ابتدا که شروع به آموزش نظم و انضباط به دانش آموزان می‌کنید باید به آنها بیاموزید که وسایل شخصی خود را با نظم در جای خود قرار دهند. دانش آموز باید بداند وقتی از مدرسه به خانه می‌آید کیف، کتاب، لباس و… را در جای مناسب می‌گذارد تا علاوه بر نظم، در یافتن آنها با مشکل مواجه نشود.

تنبیه شاگردان در حین آموزش انضباطی که به دلیل اشتباه یا قانون شکنی دانش آموز صورت می‌گیرد، آثار بسیار زیانباری برای او خواهد داشت، از ایجاد فشار فیزیکی یا عاطفی تا موثر بودن در کاهش رفتارهای نادرست بعدی.

دو روش مختلف برای تنبیه دانش آموزان در طول آموزش نظم وجود دارد:

• نمره منفی که شامل توبیخ و توبیخ کلامی است.
• تنبیه بدنی که شامل درد شدید روحی یا جسمی است.

از سوی دیگر، رفتار مثبت در آموزش نظم و انضباط به دانش آموزان عبارت است از آموزش به دانش آموزان برای رعایت قوانین و رفتار درست در کوتاه مدت و بلند مدت. معلمان می‌توانند به جای کنترل رفتار دانش آموزان از نظم و انضباط مثبت برای ایجاد رفتارهای بهتر و یادگیری سریع تر استفاده کنند.

تکنیک‌هایی برای برای تقویت رفتار خوب با نظم و انضباط

چندین تکنیک وجود دارد که معلمان می‌توانند برای تقویت رفتار خوب با نظم و انضباط مثبت استفاده کنند، این تکنیک‌ها شامل موارد زیر هستند:

• قوانین کلاس درس را در ابتدای سال تنظیم کنید.
• انتظارات ثابتی داشته باشید.
• اهداف و توصیه‌ها را در ابتدای کلاس بیان کنید.
• رفتار مناسب را تقویت کنید.
• در هنگام درگیری دانش آموزان بی طرف باشید.
• به دنبال علت اصلی این رفتار نادرست باشید.
• برنامه‌های فردی برای دانش آموزان ایجاد کنید.
• از سیستم پاداش دهی استفاده کنید.
• اشیایی که در محیط باعث حواس پرتی می‌شوند را حذف کنید.

استفاده از این تکنیک‌های مثبت در آموزش به دانش آموزان به معلمان کمک می‌کند تا محیط خوب و منظمی را برای یادگیری بهتر فراهم کنند. یکی از مهمترین بخش‌های نظم و انضباط کمک به دانش آموزان در یادگیری رفتارهای جدید است که منجر به برآورده کردن انتظارات در کلاس درس، خانه و مکان‌های دیگر می‌شود.

تعریف نظم و انضباط

انضباط تعاریف متعددی دارد. برخی کنترل رفتار فراگیر و تسلط بر عوامل رفتاری آنان را نظم و انضباط می‌نامند، برخی معتقدند نظم و انضباط شامل هر نوع سازماندهی در محیط مدرسه و کلاس درس می‌شود، به نحوی که یادگیری را افزایش می‌دهد.

در واقع، «انضباط به اعمال معلم اطلاق می‌شود که دانش آموزان را از انجام رفتارهایی که باعث اختلال یا تهدید به اختلال در فعالیت‌های کلاس می‌شود، باز می‌دارد».

ایزابل کلاک می‌گوید: «بی انضباطی رفتاری است که توسط تعدادی از دانش آموزان انجام می‌شود و معلم را با مشکل مواجه می‌کند. درواقع این رفتارهای دانش آموزان معلم را در مسیر رسیدن به هدف ارتقای تحصیلات دانش آموزان با مشکل مواجه می‌کند و مانع از پیشرفت تحصیلی می‌شود. این دانش آموزان رفتارشان نامعقول و نامنظم است.»

با وجود تعاریف فوق، بی انضباطی را می‌توان به صورت زیر تعریف کرد:

انجام هرگونه اقدام یا رفتار غیر قابل قبول و غیر معقول از سوی دانش آموز که موجب اختلال یا تهدید به اخلال در تشکیلات مدرسه و کلاس شود و کارایی معلم و دانش آموزان را کاهش دهد و معلم را از رسیدن به هدف اصلی خود باز دارد.

آموزش نظم و انضباط

نظم و انضباط را می‌توان از کودکی به دانش آموزان آموزش داد زیرا در کودکی افراد می‌توانند بهتر یاد بگیرند و بهتر به آن عادت کنند.

راه‌های زیر برای آموزش نظم و انضباط به کودکان توصیه می‌شود:

• آموزش‌ها: باید به دانش آموز بیاموزیم که در دنیای جدید بدون سردرگمی زندگی کند.
• یادآوری‌ها: باید نظم و انضباط را برای دانش آموز تعریف کنیم و آن را پیش نیاز موفقیت بدانیم.
• تهیه آیین نامه: تهیه آیین نامه و تنظیم آن با دانش آموزان یک کار ضروری است و باید قواعد منطقی را در نظر بگیریم.
• الگو: باید برای دانش آموز الگو و عامل و مجری نظم باشیم و اگر خودمان منظم نباشیم انتظار نظم از دانش آموز بیهوده است.
• تنظیم برنامه: باید سعی کنیم با برنامه به زندگی دانش آموز نظم دهیم.
• نشان دادن نتیجه بی نظمی: دانش آموز را از فواید نظم و مضرات بی نظمی آگاه کنیم.
• واگذاری مسئولیت: باید مسئولیت‌های مربوط به نظم را به دانش آموز محول کنیم، به عنوان مثال: مسئولیت نظم در اتاق.
• زمینه سازی برای عادات: اگر بتوان رعایت نظم را جزئی از زندگی دانش آموز قرار داد، به آن عادت می‌کند.

راهکارهای پیشگیری از بی انضباطی

پیشگیری از رفتار نامطلوب دانش آموزان به دو دلیل مهم است:

• دلیل عملی: یعنی جلوگیری از رفتار نامطلوب آسانتر از تغییر آن است.
• دلیل عقل انسانی: یعنی معلم مسئول اصلاح و رفع رفتار نامطلوب دانش آموز است.

معلم باید به نکاتی که باعث قطع ارتباط در کلاس می‌شود و همچنین به نیاز دانش آموزان توجه کند و اجازه گستاخی دانش آموزان را ندهد و برای جلوگیری از رفتار نامطلوب دانش آموزان به نکات زیر توجه کند:

• تعیین رفتار بی نظم و بالا بردن قوانین کلاس و دانش آموزان ملزم به رعایت آنها هستند.
• با افراد بی نظم به صورت فردی برخورد کنید و دلایل بی نظمی را جویا شوید.
• دانش آموزان رفتار مطلوب را بدانند.
• بی توجهی به رفتار نامنظم دانش آموزان باعث می‌شود که معلم را فردی ناکارآمد بداند.
• شرط لازم برای اجرای قوانین، قابل فهم بودن آن برای دانش آموزان است.
• شروع کلاس با جذابیت و متعاقبا دادن آزادی بیشتر به دانش آموز.
• علاقمند ساختن دانش آموز به درس با یادگیری معنادار.

علل بی انضباطی دانش آموزان

رفتار دانش آموزانی که نظم و انضباط کلاس را بر هم می‌زند تنها به معلم، کلاس درس مربوط نمی‌شود، بلکه عوامل دیگری مانند مدرسه، خانواده و عوامل اجتماعی نیز به طور مستقیم یا غیرمستقیم زمینه را برای رفتارهای مخرب دانش آموزان فراهم می‌کند. این عوامل را می‌توان به مواد زیر تقسیم کرد:

دلایل مربوط به دانش آموزان

گاهی اوقات علل بی نظمی در کلاس توسط خود دانش آموزان ایجاد می‌شود مانند:

• ناراحتی‌های جسمی، روحی و روانی
• عدم علاقه و انگیزه
• گیج شدن و نادیده گرفتن انتظارات معلم و کلاس
• نداشتن برنامه مطالعه شخصی
• بی خوابی و خستگی مفرط
• انجام ندادن تکالیف
• تغذیه نامناسب
• ناامیدی از آینده
• استقلال طلبی و مقابله با مرجعیت معلم

دلایل مربوط به معلم

• عدم آمادگی جسمانی، روحی و روانی معلم
• ظاهر نامناسب معلم
• ناآگاهی از روش‌های نوین تدریس و استفاده از روش‌های سنتی
• بی علاقگی به شغل معلمی
• ناتوانی در برقراری ارتباط خوب با دانش آموزان
• تبعیض بین دانش آموزان
• صدای نامناسب و بی بیان معلم
• نداشتن برنامه درسی
• بی توجهی به دانش آموزان
• فعال بودن معلم و منفعل بودن دانش آموزان
• استفاده نادرست از تشویق و تنبیه
• کسالت و کم حوصلگی
• اختلال معلم (دیر آمدن به کلاس و خروج زود هنگام)
• تسلط نداشتن به موضوع
• بی توجهی به مسائل و مشکلات دانش آموزان
• ابهام انتظارات معلم
• بروز رفتارها و حرکات نامنظم در کلاس
• تحقیر و تمسخر دانش آموزان
• نداشتن نگرش انتقادی و امتناع از پاسخگویی به سوالات دانش آموزان
• ناآگاهی از روش‌های اصلاح رفتار

علاوه بر اینها، شخصیت معلم نیز ممکن است نقش عمده‌ای در بی نظمی یا برقراری نظم و انضباط کلاس داشته باشد، زیرا برخی از روانشناسان معتقدند در جایی که دانش آموزان معلم خود را از صمیم قلب دوست داشته باشند، بی انضباطی وجود نخواهد داشت.

دلایل مربوط به کلاس درس

محیط مدرسه از دو بعد فیزیکی و عاطفی قابل بررسی است:

تأثیر محیط فیزیکی کلاس:

وضعیت فیزیکی کلاس، نظافت، داشتن نور و هوای مناسب، میز و صندلی راحت و کافی، تخته و وسایل گرمایشی و سرمایشی مناسب در ایجاد نظم و انضباط در کلاس نقش انکارناپذیری دارد. در کلاسی که وسایل سرمایشی یا گرمایشی مناسبی ندارد، دانش آموزان به دلیل سرمای شدید یا گرمای بیش از حد نمی‌توانند راحت بنشینند. بنابراین مجبور به انجام کارهایی می‌شوند که نظم کلاس را به هم می‌زند.

تأثیر محیط عاطفی کلاس:

علاوه بر عوامل فیزیکی کلاس، عوامل عاطفی مانند تغییر مکرر برنامه درسی، برخورد نامناسب کارکنان مدرسه با دانش آموزان، یکنواختی برنامه‌های صبح یا عصر مدرسه، بی توجهی به مطالبات منطقی و انتظارات دانش آموزان و غیره، رفتار نامطلوب دانش آموزان را رقم می‌زند.

دلایل مربوط به خانواده

کارشناسان روانشناسی تربیتی خانواده را یکی از مهم‌ترین نهادهای مؤثر در تربیت و رفتار انسان می‌دانند. زیرا محیط خانواده اولین و بادوام ترین عامل در رشد شخصیت کودکان و نوجوانان است. عوامل متعددی می‌تواند بر رفتار کودکان و نوجوانان تأثیر بگذارد که در زیر به آنها اشاره می‌کنیم:

جو روانی و عاطفی:

به معنای مجموعه روابط و تعاملات روانی و عاطفی است که بین اعضای خانواده وجود دارد و به طور مستقیم (آموزه‌های اخلاقی و…) یا غیرمستقیم (شبیه سازی و تقلید و…) بر رفتار دانش آموزان تأثیر می‌گذارد.

شرایط ناسالم خانواده:

شامل مواردی مانند طرد شدن دانش آموز، تنبیه شدید، عدم توجه به نیازهای اولیه کودک، توقع نابجا از کودک و … است.

نداشتن پدر و مادر:

غیبت هر یک از والدین به ویژه مادر، اگر با عدم ارضای نیازهای طبیعی و اولیه همراه باشد، تأثیرات نامطلوبی بر شرایط اجتماعی کودک خواهد داشت.

عدم ثبات قوانین و موازین اخلاقی:

اگر اصول اخلاقی خاصی در محیط خانه وجود نداشته باشد و یا اصولی ثابت شود یا برای کودک توضیح داده نشود، در ایجاد مشکلات رفتاری کودک نقش دارد.

از دیدگاه آلفرد آدلر ترتیب تولد در رفتار افراد نقش دارد. آدلر معتقد است که موقعیت ویژه کودکان با تولد فرزند بعدی تهدید می‌شود و فرزند آخر نگران از دست دادن موقعیت خود نخواهد بود. اختلافات خانوادگی و خانواده به هم ریخته بر رفتار فرد تأثیر نامطلوب می‌گذارد و زمینه لازم را برای بروز رفتارهای مخرب فراهم می‌کند و در نتیجه نظم و انضباط کلاس را مختل خواهد کرد.

دلایل مربوط به روابط اجتماعی

عوامل اجتماعی اغلب مستقیماً تأثیر شگرفی بر رفتار دانش آموزان دارند. از جمله عوامل اجتماعی مؤثر بر رفتار دانش آموزان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

طبقه اجتماعی:

شامل مواردی مانند سطح سواد والدین، فرهنگ حاکم بر خانواده و… می‌شود که هر کدام به نوعی تأثیر دارند.

گروه همتایان:

مهمترین الگوی فرزندان بعد از والدینشان که تاثیر زیادی در رفتار فرزندان دارد.

سایر عوامل اجتماعی:

مانند تلویزیون که به عنوان یک الگوی رفتاری یکی از عوامل مهم تعیین کننده در رفتار است.

عوامل روانی

از عوامل روانشناختی موثر در اختلالات رفتاری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

تعارض:

یعنی انسان با دو هدف مواجه می‌شود و نمی‌تواند یکی را انتخاب کند، بنابراین با انتخاب یکی بر دیگری احساس محرومیت می‌کند و باعث بروز فشار و ناراحتی می‌شود.

شکست:

یعنی ناراحتی شدید از نرسیدن به هدف. وقتی برای رسیدن به چیزی برنامه ریزی ذهنی می‌کنیم و به آن نمی‌رسیم، غمگین می‌شویم و این یکی از عوامل بروز بی نظمی است.

استرس:

زمانی که مجموعه‌ای از عوامل روانی درونی و بیرونی در ذهن فرد به ساختاری تهدیدکننده یا آسیب روانی تبدیل شود، باعث ایجاد استرس و ناراحتی روانی خواهد شد.

چند راه برای حذف یا کاهش عوامل اختلال

برای کاهش عوامل بی نظمی دانش آموزان باید بین خانه و مدرسه هماهنگی وجود داشته باشد. به منظور کاهش عوامل بی نظمی معلمان، معلم باید آماده تغییر رفتار آنها به عنوان واکنشی به واقعیت‌های آشکار شده از طریق مشاهده باشد. برای کاهش عوامل مؤثر بر بی نظمی در کلاس، باید شرایط فیزیکی کلاس و روابط بین کارکنان و دانش آموزان را بهبود بخشیم. برای کاهش این عوامل در خانواده، والدین باید فرزندان خود را به تنبیه و انجام وظایف خود در قبال فرزندان به خوبی تشویق کنند.

راههای کاهش یا حذف رفتارهای نابهنجار

در آموزش و پرورش وظیفه معلمان نه تنها ایجاد و تقویت رفتار مطلوب، بلکه کاهش یا حذف رفتار نامطلوب دانش آموزان است. برای از بین بردن رفتار نامطلوب، روش‌های زیر توصیه می‌شود:

عدم دریافت پاداش:

برای اینکه رفتار نامطلوب دانش آموز ادامه پیدا نکند باید شرایطی فراهم شود که برای انجام آن رفتار نامطلوب پاداشی دریافت نکند.

اشباع:

رفتار نامطلوب دانش آموز به مدت طولانی تقویت می‌شود تا زمانی که دانش آموز اشباع شود و احتمال تکرار آن کاهش یابد، یعنی درست برعکس سکوت، و این روش بر خلاف تنبیه عوارضی ندارد.

تقویت رفتار ناسازگار:

ما رفتار مغایر با رفتار نامطلوب را تقویت می‌کنیم، که خود از یک اصل روانشناختی ناشی می‌شود که فرد نمی‌تواند همزمان روی دو رویداد متمرکز شود، به خصوص اگر آنها متناقض باشند.

محروم کردن:

یعنی دانش آموز به دلیل رفتار نامناسبی که انجام داده است از تشویق محروم می‌شود، مثلاً دانش آموزی که به کلاس علاقه دارد به دلیل بی نظمی از کلاس اخراج می‌شود.

مشاوره و گفتگو با دانش آموزان نامنظم

معلم می‌تواند در مقابل دانش آموز نامنظم با آرامش صحبت کند. در این مرحله معلم نباید بیش از حد از انتقاد استفاده کند زیرا باعث می‌شود دانش آموز حالت تدافعی پیدا کند و بیشتر بهانه بیاورد. معلم باید با بحث آزاد به دانش آموز بفهماند که چقدر رفتار زشتی داشته و بازنده اصلی خود دانش آموز است و اگر این رفتار نامطلوب را پشت سر بگذارد سود زیادی می‌برد.

اصل تقویت منفی

برای جلوگیری از انجام رفتار نامطلوب دانش آموز، باید اطمینان حاصل کنیم که وقتی رفتار او در جهت مطلوب تغییر می‌کند، به وضعیتی که برای او ناراحت کننده است پایان دهیم.

تنبیه

یعنی افزودن یک محرک بد به محیط پس از انجام یک رفتار نامطلوب، این روش دارای معایبی است:

• رفتار را از بین نمی‌برد، فقط آن را دفع می‌کند.
• باعث اضطراب یا نگرانی شدید می‌شود.
• توجه دانش آموزان به تنبیه کننده کاهش می‌یابد و از دستورات او اطاعت نمی‌کنند.

سخن پایانی

در زمینه بی انضباطی دانش آموزان، معلمان و والدین باید به سوالاتی از این دست پاسخ دهند:

• بی انضباطی چیست و چگونه می‌توان انضباط را آموخت؟
• چگونه از رفتار نامناسب دانش آموزان که نظم کلاس را بر هم می‌زند جلوگیری کنیم؟
• دلایل بی انضباطی دانش آموزان چیست؟
• چگونه می‌توان این رفتارها را کاهش داد یا حذف کرد؟

با پاسخ به این سوالات و اتخاذ تصمیم درست، می توان نظم و انضباط را در محیط‌های مختلف از جمله کلاس درس به دانش آموزان آموزش داد.